Dla uczczenia 137. rocznicy śmierci Wasyla Lewskiego w piątek 19 lutego 2010 roku w Bułgarskim Instytucie Kultury w Warszawie dr Jarosław Rubacha – wykładowca Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, wygłosił wykład historyczny na temat życia Apostoła Wolności Bułgarii.
Dr Jarosław Rubacha, zwięźle przedstawił fakty z życia i działalności politycznej Lewskiego, jako nierozłącznej części historii ruchu wyzwoleńczego w Bułgarii. Historyk opisał podstawowe ruchy w środowisku emigracji bułgarskiej w latach 60. oraz 70. XIX wieku, opierając się głównie na tezie „młodych” tj. Lewskiego i Karavelova, która głosi, że Bułgarzy muszą sami wywalczyć swoje narodowe wyzwolenie, a nie poprzez pertraktacje z sułtanem, czy też czekając na pomoc ze strony Rosji.
Po wykładzie dr Jarosław Rubacha odpowiadał na pytania publiczności. Rozwinęła się aktywna konwersacja wykładowcy z zebranymi gośćmi, wśród nich bardzo aktywny był prof. Ryszard Michalik. Na pytania z sali, jakie były szanse zwycięstwa przygotowywanego przez Lewskiego powstania, jeżeli nie zatrzymano by go i nie zostałby stracony, dr Rubacha odpowiedział aforyzmem, że w historii jako nauce nie jest mile widziane „gdybanie”, jednak, wg jego zdania, stworzone przez Lewskiego komitety niewątpliwie były wykorzystywane przy przygotowaniach Powstania Kwietniowego, po którym nastąpiła kolejna wojna rosyjsko-turecka, niosąca Bułgarom upragnioną wolność.
Historyk omówił m.in. hasło Lewskiego o czystej i świętej republice (podczas kiedy w Europie tylko Francja była republiką) oraz to, czy Apostoł odnalazłby się w życiu politycznym wolnej już Bułgarii. Dr Rubacha wyraził opinię, że historia może z wysiłkiem walczyć z mitami, które krążą w świadomości społeczeństwa, ale w niektórych przypadkach nie należy tego robić, nawet gdy dostępne są niezbite dowody.
Dyskusja dotycząca delikatnego tematu, o tym, że polscy rewolucjoniści w XIX wieku uważali Turcję za prawdziwego partnera, co było spowodowane tym, że był wrogiem oprawcy polskiego – Rosji. Przypomniano, że car Aleksander II, a także niektórzy rosyjscy generałowie, których pamięć jest czczona w Bułgarii, w Polsce budzą negatywne emocje, ze względu na krwawo gromione powstania w Polsce. Jednocześnie Polacy walczyli przeciwko Turcji w szeregach armii rosyjskiej w latach 1877-1878.
Na początku spotkania poświęconego Wasylowi Lewskiemu i przed przedstawieniem doktora Jarosława Rubachy dyrektor Instytutu Michaela Todorova przekazała specjalne gratulacje obecnemu wśród gości inż. Angelowi Georgievowi za kolejny artykuł w roczniku „Bułgarskie Odrodzenie”, wydawanym przez Ogólnobułgarski Komitet Wasyl Lewski. W minionym roku pan Georgiev, który od ponad 15 lat samodzielnie bada niektóre niewyjaśnione fakty dotyczące Lewskiego, wygłosił w BIK-Warszawa referat na temat „Ostatnia droga Lewskiego – od Lovecz przez Kykrinę do Sofii”.
